نقش محیط های تعاملی و روش های ارتباطی آموزش زبان
امروزه آموزش زبان انگلیسی به دلیل توسعه ی اطلاعات، فناوری و ارتباطات به صورت یک اولویت جهانی درآمده است. اما در کشور ما آموزش زبان، خصوصاً در سطح مدارس راهنمایی و دبیرستان که سنگ بنای آموزش زبان انگلیسی می باشد، با مسائل و مشکلات خاص خود روبرو است.
منشأ بسیاری از این مشکلات از این واقعیت سرچشمه می گیرد که آموزش زبان انگلیسی همانند سایر دروس در بسیاری از مدارس و حتی آموزشگاه های خصوصی به صورت معلم محور اداره می شوند و فاقد یک محیط تعاملی هستند. و این در حالی است که آموزش و یادگیری زبان در این قرن دچار تغییرات زیادی شده و شاید بیشتر از هر رشته ی دیگری در تمام جهان در کلاس درس تمرین شده است.
تنها دلیل موفقیت یا ناکامی زبان آموز در کلاس ها و مؤسسات زبان خارجی هوش و استعداد ذاتی او نیست. بلکه این موضوع جوانب بیشتری را در بر می گیرد. حوزه ی آموزش زبان معمولاً به زبان آموز در چهارچوب کلاس محدود می شود و تصور معلم از فراگیری نگرش «جزیره ای» است. چرا که تلاش می شود که کل فرآیند یادگیری فراگیر در کلاس درس صورت بگیرد. و این در حالی است که نتایج بسیاری از پژوهش ها روشن ساخته است که آموزش زبان بیش از هر چیز به محیط وابسته است. چرا که رویکرد آموزش زبان به شکل ارتباطی در یک محیط تعاملی به جای تکیه بر پایه های زبان شناختی ساخت گرایانه و فرضیه یادگیری رفتارگرایی بر پایه های زبان شناسی زایشی و نظریه یادگیری شناختی استوار است. علاوه بر آن، در این رویکرد به جای توانش زبانی، توانش ارتباطی هدف قرار می گیرد و طبقه بندی ساختاری برنامه جای خود را به تمرکز بر کنش ها، مفاهیم، و یا ایفای نقش در تعامل زبانی می دهد.
لذا در دهه ی گذشته، نقش محیط های تعاملی و روش های ارتباطی آموزش زبان، بیش از سایر روشها، مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است و روش استفاده از ارتباطات شفاهی آموزشی زبان، به عنوان یکی از شناخته شده ترین استراتژی آموزشی ارتباطی مطرح گردیده است .
بر این اساس و با توجه به اینکه امکان حضور زبان آموزان در محیط های واقعی برای یادگیری زبان انگلیسی وجود ندارد می توان با شبیه سازی این محیط ها در فضاهای آموزشی، حس در محیط واقعی بودن را برای فراگیران مهیا نمود. بر این اساس این مطالعه با هدف بررسی نقش آموزش مبتنی بر شبیه سازی محیط های تعاملی تجربی بر ارتقاء سطح مهارت های چهارگانه زبان انگلیسی نوجوانان صورت گرفت.
در روش های سنتی یاددهی-یادگیری، که امروزه از آنها به عنوان روش های غیرفعال یاد می شود، معلم نقش فعالی در جریان تدریس دارد و مطالب را به طور شفاهی در کلاس بیان می کند و دانش آموزان بدون نقش فعال، فقط باید به صحبت های او گوش دهند و مطالب مورد نظر را حفظ می کنند. در چنین شرایطی زمینه های لازم برای رشد اجتماعی، پیشرفت تحصیلی و رشد فکری فراگیران فراهم نمی شود. به همین دلیل امروزه موضوع روشهای آموزشی فعال، و یادگیرندگان فعال، جایگاه ویژه ای در مباحث تربیتی پیدا کرده است.
این موضوع در مورد آموزش زبان انگلیسی از اهمیت و نمود بیشتری برخوردار است چرا که، فرآیند یادگیری هیچگاه در خلأ اتفاق ﻧﻤﻲافتد و محصول پایانی دربرگیرندۀ تعاﻣﻞهای مختلف فراگیر با دنیای اطرافش است. اکثر مواقع، زبان‌آموز در قالب یک رابطۀ دو طرفۀ معلم- زبان‌آموز سنجیده ﻣﻲشود و در این رابطه، محیط آموزشگاه و کلاس درس، اولین و آخرین ﻧﻘﻄﻪای است که به آن نگریسته ﻣﻲشود. با توجه به اهمیت عوامل اکولوژیک و محیطی در یادگیری زبان انگلیسی، ایجاد و شبیه سازی محیط های یادگیری تعاملی و مبتنی بر تجربه برای فراگیران از پتانسیل بالایی برای یادگیری برخوردار است.
طبق نظریه ی زبان شناسان، مهارت‌های اساسی یادگیری زبان انگلیسی به ترتیب اولویت عبارت‌اند از شنیدن، بیان کردن، خواندن و نوشتن. در مواردی که انگلیسی به عنوان زبان خارجی تدریس می شود، امکان استفاده از مهارت‌های یاد شده در کلاس درس برای فراگیران وجود ندارد. لذا فراگیری زبان انگلیسی برای این گروه دشوار است و موفقیت در دستیابی به پیچیدگی های این زبان، نیازمند تلاش فراوان است. اگر چه کلاس های زبان انگلیسی به عنوان مکانی برای بهبود زبان افراد، ارائه نوآوری های آموزگاران و فراگیران زبان به منظور تسهیل این روند دشوار است . در این راستا، استفاده ی مدام آموزگاران از روشهای سنتی و یکنواخت سبب دل زدگی و ترس فراگیران از یادگیری زبان گردیده است.
آموزش زبان انگلیسی با توجه به ویژگی های خاص این درس، همواره با مشکلات و مسائلی همراه بوده و بیش از همه، برای دبیران و مدرسان آن که در ارتباط مستقیم با امر آموزش هستند، ملموس و مطرح است. از این رو، در طی چند سال اخیر، آموزش کارآمد زبان انگلیسی از عمده دغدغه های اصلی مسئولان امر برنامه ریزی درسی کشور شده است، زیرا به رغم صرف مقدار زیادی زمان، انرژی و سرمایه، میلیون ها دانش آموز ایرانی پس از شش یا هفت سال آموزش زبان انگلیسی در مدارس، در نهایت از دستیابی به توانایی برقراری ارتباط مفید و مؤثر عاجز می مانند.
تجربه نشان می دهد که شیوه ی آموزش فعلی، چه در راهنمایی و دبیرستان، و چه در دانشگاه، ناموفق بوده و هر گونه تغییر در امر آموزش زبان تاکنون با شکست روبرو گردیده است. ناموفق بودن برنامه ی آموزش زبان آن چنان تجربه ای تلخ از ناکامی در زبان آموزان ایجاد می کند که تا پایان تحصیل زبان آموزان ادامه می یابد .
و همه ی اینها در حالی است که با رشد و پیشرفت روافزون ارتباطات جهانی در عصر ارتباطات مبتنی بر تلفن های همراه، اینترنت و سایر رسانه های ارتباطی آسان، روز به روز بر اهمیت آموزش زبان انگلیسی افزوده می شود و این زبان، همراه با جهانی شدن در قرن بیست و یکم، تأثیر فراوانی در کسب و کار، برون سپاری، گردشگری، مسافرت های بین المللی، مهاجرت، بهره گیری از منابع علمی و بسیاری موضوعات دیگر، دارد .
مشکل اساسی آموزش زبان در ایران ره به نبود برنامه ی مدون یا سیاست مشخص و روشن درباره ی آموزش زبان نسبت می دهد. معتقد است برنامه های زبان آموزی در مدارس، جز اتلاف سرمایه و نیروی انسانی نتیجه ی اثربخشی ندارد. یکی از مؤلفین کتاب های درسی زبان انگلیسی، ضعف توانش و مهارت های معلمان، کمبود امکانات در منابع و آماده سازی کتاب، عدم همکاری مسئولان مدرسه، فضا و امکانات مدرسه، فقدان وسایل سمعی و بصری، نبود کلاس ثابت برای درس زبان و فقدان سیاستی مدون در خصوص اهداف زبان آموزی را از محدودیت های تألیف کتب زبان انگلیسی بیان نموده است.
یکی از کارشناسان علت عدم موفقیت و پیشرفت زبان انگلیسی در ایران را به خاطر استفاده از روش تدریس غالب «ترجمه – دستور» بیان نموده و اظهار می دارد: «هر چند در سال های اخیر روش های جدید توصیه می شود ولی به علت فقدان دبیران خوب، فعال و خبره و نیز کمبود ساعات تدریس و نحوه ی غلط امتحان گرفتن و تأکید بر آزمون های کتبی، متأسفانه هنوز موفقیت و پیشرفت قابل توجهی در فرآیند یادگیری زبان انگلیسی در کشور ما به چشم نمی خورد».
با مطالعه ی وضعیت تحصیلی زبان انگلیسی در هفت استان کشور، علل عدم پیشرفت و موفقیت زبان انگلیسی ناشی از پایین بودن سطح سواد والدین و عدم ارتباط آنها با مدرسه، فقدان وسایل کمک آموزشی، پرازدحام بودن کلاس ها، ضعیف بودن کتاب ها بر اساس معیارهای ارتباطی – شناختی، عدم به کارگیری آزمون های پیش آزمون در اول سال تحصیلی برای شناخت بهتر دانش آموزان و نیازهای آنان، محور بودن آزمون های کتبی از طرف وزارت مربوطه، کمی حقوق دبیران و فقدان انگیزه کافی و عدم توانایی بعضی از دبیران برای تدریس بیان می شود.
در این راستا و به منظور جستجوی راه های مناسب برای رفع بخشی از ایرادات موجود، پژوهش های فراوانی در داخل و خارج کشور به جستجوی، راه ها، روش ها، الگوها، ابزار و راه کارهایی مؤثر برای ارتقاء سطح یادگیری زبان انگلیسی در زبان آموزان پرداخته ایم. آنچه بیشتر محققان بر آن تأکید دارند تأثیر محیط بر یادگیری زبان است. مگر کودکان هر سرزمینی چگونه زبان مادری خود را می آموزند؟ اگر چه قرار گرفتن در محیط های واقعی جز برای تعداد بسیار اندکی از افراد امکان پذیر است، اما با یک طراحی مناسب می توان این محیط ها را در شرایط آموزشگاهی ایجاد نمود. لذا سؤال و مسأله ی اصلی این مقاله تعیین میزان تأثیر ایجاد چنین محیطی بر ارتقاء سطح چهار مهارت زبان آموزی در نوجوانان است. در این راستا در این پژوهش تلاش می گردد تا با ایجاد یک محیط تعاملی – تجربی مبتنی بر سیستم های صوتی و تصویری و با ایجاد یک شرایط واقعی برای یادگیری زبان، تأثیر ایجاد چنین محیطی را بر هر یک از چهار مهارت اساسی زبان انگلیسی افراد مورد مطالعه تعیین نماید.
تا پیش از سال 1980، بیشتر روش های آموزشی، مبتنی بر انتقال دانش با تأکید بیشتر بر نتیجه ی یادگیری بودند، نه فرآیند یادگیری. هدف از آموزش، توانا کردن دانش آموختگان برای دریافت اطلاعاتی بود که متخصصان تأیید شده و معلمان – که تنها وسیله ی انتقال دانش به دانشجویان منفعل هستند – انتقال می دادند. تانگهاناکانوند معتقد است که در این وضعیت، معلمان به عنوان انتقال دهندگان اطلاعات، و دانشجویان به منزله ی دریافت کنندگان منفعل دانش انتقال یافته از سوی معلمان، شناخته می شدند. این روش، کمترین میزان شرکت فعالانه ی دانش آموزان را در نظر می گرفت و برای تغییر آن، دگرگونی ای اساسی در ساختار تعلیم و تربیت پیشنهاد گردیده است .
از سوی دیگر در دنیای امروز، اهمیت دانستن یک زبان خارجی و بین المللی بر کسی پوشیده نیست و زبان انگلیسی یکی از پرکاربردترین زبان های زنده دنیاست. امروزه، تقریباً کمتر کشوری را می شناسیم که حداقل در بخشی از ارتباطات بین المللی خود مجبور به استفاده از زبان انگلیسی نباشد .و این در حالی است که بنا به نتایج پژوهش های موجود سیستم آموزشی ما نتوانسته است در این زمینه موفق عمل نماید. در مورد نقاط ضعف روش های سنتی در آموزش زبان انگلیسی و قدرت روش های آموزش گویای زبانی، بسیار صحبت شده است. با این حال هنوز وضعیت عمومی تدریس زبان انگلیسی و یادگیری آن بسیار رضایت بخش نیست و عنوان «انگلیسی لال» هنوز هم به شکل سرسختانه در تعداد زیادی از زبان آموزان زبان انگلیسی وجود دارد. بنابراین این ساده لوحی است که ما بگوییم هنوز راه درازی تا بهسازی آموزش انگلیسی و ارتقاء کیفیت آموزش انگلیسی داریم .از این رو آموزش انگلیسی ما در مدارس نیازمند به کارگیری روشهای نوین، جذاب و مؤثر آموزشی است و معرفی و شناساندن این روشها به زبان آموزان و معلمان آنان از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار است.
